'धर्म' या शब्दाची, विषयाची चर्चा बरेचदा होते. पुष्कळदा `धर्म' म्हणजे कायदा-नियम, कर्तव्य, अंगभूत गुण या अर्थानेही वापरला जातो. `धर्म' हा पूजापद्धतीपेक्षा अधिक काहीतरी आहे हे सांगण्यासाठी अशा रीतीने समजावले जाते. परंतु याचाही थोडा अधिक विचार हवा. कायदा-नियम म्हणजे जर धर्म म्हटले तर हिटलर, मुसोलिनी, स्टालिन, उत्तर कोरियाचा विद्यमान किम जोंग यांनी केलेले कायदे `धर्म' होतील का? किंवा ट्रंप करताहेत ते कायदे `धर्म' होतील का? अथवा, पंतप्रधान मोदी अनेक कायदे रद्द करताहेत म्हणजे ते `धर्म' निकालात काढत आहेत असे म्हणता येईल का? जसे कायदा-नियम यांचे तसेच कर्तव्य आणि अंगभूत गुण यांचेही. कायदा पाळणे हे कर्तव्य असल्याने सविनय कायदेभंग अथवा सत्याग्रह हे धर्मविरोधी म्हणावे लागतील. अंगभूत गुणांबद्दल तर बोलायलाच नको. आळस किंवा भांडखोरपणा हे पण अंगभूत गुण असतात. ते `धर्म' होणार नाहीत हे स्पष्टच आहे. मग `धर्म' म्हणजे काय? त्यावर स्वतंत्रपणे विचार करावा लागेल. पण, कायदा-नियम, कर्तव्य, अंगभूत गुण आणि पूजापद्धती यांचे `धर्म' संदर्भातील स्थान सारखेच एवढे मात्र म्हणता येईल. या साऱ्याच गोष्टी `धर्म' वहन करणाऱ्या असतील तरच त्या `धर्म' होऊ शकतील एवढे खरे. सोपे करणे ही पुष्कळदा गरज असते. पण सोपे करण्याचे तोटे अन मर्यादाही असतात.
- श्रीपाद कोठे
१२ फेब्रुवारी २०१७
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा