कोरोनानंतर

कोरोनानंतरचे जग वेगळे राहील हे तर आता खूप बोलून झालं आहे. नवीन व्यवस्था स्वीकारावी लागेल हा विचारही मांडला जातो आहे. पण म्हणजे नेमके काय याची चर्चा हे पुढचे पाऊल ठरावे. हा पुढचा विचार करताना, आवश्यक आणि अनावश्यक अशी मांडणी करावी लागेल. काय धरून ठेवायचे, काय सोडून द्यायचे, कशात बदल करायचे, नवीन काय करावे लागेल; अशी सगळी चर्चा सिद्धांत, विचार, कल्पना, सूचना, व्यवहार; अशा सगळ्या अंगांनी करावी लागेल. आजवर जीवनाचा भाग असलेल्या पुष्कळशा गोष्टी सोडून द्याव्या लागतील. हे आर्थिक, सामाजिक, राजकीय, सांस्कृतिक, पांथिक, वैज्ञानिक, मनोरंजन अशा सगळ्या क्षेत्रांना लागू होईल. उदाहरण म्हणून - मंगळाच्या, बुधाच्या, सूर्याच्या, चंद्राच्या मोहिमा. संरक्षण, स्वाभिमान, achievement, सन्मान, श्रेष्ठत्व या पलीकडे जाऊन त्या मोहिमांचे विश्लेषण करावे लागेल. सगळे ग्रहतारे आपल्या मुठीत घेण्याला अपार प्रतिष्ठा देऊन त्यासाठी चढाओढ आणि कुरघोड्या करणे; त्यासाठी वैज्ञानिक गुन्हेगारीचा उपयोग करणे; या साऱ्याचेच वैय्यर्थ तपासावे लागतील. कोणाला तरी पुढाकार घेऊन यातील फोलपणा सांगावाच लागेल. माणसाला केवळ त्याच्या धार्मिक श्रद्धाच नव्हे तर जीवनाच्या सगळ्या अंगांशी संबंधित श्रद्धा आणि धारणांची कठोर चिकित्सा करावी लागेल. पेटंटसारख्या छोट्याछोट्या विषयांचा जीवनानुवर्ती विचार करावा लागेल. व्यावसायिक फायदे आणि अधिराज्य गाजवण्याची स्वप्ने यातून जगाला बाहेर काढण्याचा मोठा प्रयत्न माणसाला करावा लागणार आहे.

नवीन जगाची चर्चा करताना, प्राप्त परिस्थितीचा संधी म्हणून कसा उपयोग करता येईल; असाच साधारण सूर असतो. यावर गांभीर्याने विचार करावा लागेल. संकटात संधीचा शोध ही कल्पना योग्य आहे का याचा खोलवर विचार आवश्यक आहे. भावी मानवी जीवनाच्या वाटचालीची मार्गदर्शक तत्वे - सर्वेपि सुखीन: सन्तु, एकमेका साह्य करू, वसुधैव कुटुंबकम अशी राहतील की; स्पर्धा, बळी तो कान पिळी, जीसकी लाठी उसकी भैस; ही राहतील? कधी नव्हे तो आज माणूस हे सारे समजून घेण्याच्या मनस्थितीत येतो आहे. जागतिक मानवी मनाला त्या दिशेने पुढे नेण्याचे काम विचारवंत, तत्वज्ञ, policy makers, decision makers, जनमन घडवणारे सगळे घटक यांना करावे लागणार आहे. याशिवाय जे काही केले जाईल ते अप्रामाणिक वा निरर्थक ठरेल. आजच्या परिस्थितीचे हे मोठे आव्हान आहे.

- श्रीपाद कोठे

गुरुवार, ३० एप्रिल २०२०